ศาลพระภูมิเป็นแท่นบูชาอย่างหนึ่ง สำหรับให้วิญญาณ พระภูมิเจ้าที่ หรือเทวดา ได้อยู่อาศัย พบได้ทั่วไปในประเทศไทย ประเทศลาว และประเทศกัมพูชา มีลักษณะเป็นบ้านหรือวิหารหลังเล็กตั้งอยู่บนเสาเดี่ยวหรือปะรำทำจากปูนหรือ ไม้เป็นต้น ตั้งไว้ในจุดที่เป็นมงคลตามความเชื่อ จุดที่เป็นมงคลนี้ถูกกำหนดโดยพราหมณ์ ซึ่งมักจะอยู่ริมรั้วหรือมุมหนึ่งนอกบ้าน และบ้านหนึ่งก็อาจมีศาลพระภูมิมากกว่าหนึ่งหลัง ศาลพระภูมิมีเสาเดียว
ศาลเจ้าที่ ที่มามักจะเป็นวิญญาณที่ปกปักษ์รักษาบ้านเรือนต่าง ๆ เช่น บรรพบุรุษ เจ้าของที่ดิน เจ้าที่เจ้าทาง ลักษณะส่วนใหญ่จะเป็นเรือนไทยจำลองแบบบ้าน มี เสา 4 เสา หรือ 6 เสา
การสักการะศาลพระภูมิ ศาลตา-ยาย เป็นการสักการะด้วยพวงมาลัย ดอกไม้ ธูปเทียน และเครื่องสังเวย ให้พระชัยมงคล ในศาลพระภูมิ กับวิญญาณที่สถิตอยู่ในศาลตา-ยาย ซึ่งมักจะทำก่อนพิธีกรรมหรือตามความเชื่อศรัทธาของบ้านนั้นๆ ศาลพระภูมิและศาลเจ้าที่ เปรียบเหมือนบ้านที่อยู่อาศัย ไม่ควรปล่อยให้ชำรุดแตกหัก เก่านาน รวมทั้งตุ๊กตาตัวแทนพระชัยมงคล ตา-ยาย คนรับใช้ นางรำ ช้างม้า ควรดูแลทำความสะอาดให้สวยงาม จัดหามาเปลี่ยนใหม่ บูชาด้วยธูปเทียนดอกไม้ พวงมาลัย และเครื่องสังเวยตามโอกาสที่ควร
พระคาถาขอขมาพระภูมิ
อิติสุขะโต อะระหังพุทโธ นะโม พุทธายะ ปฐวีคงคา พระภูมิเทวา ขะมามิหัง.
สวด นะโม 3 จบ แล้วสวดคาถาขอขมาพระภูมิ เพื่อขอทำความสะอาดศาลหรือเปลี่ยนสิ่งของที่ชำรุด แตกหัก
คาถาบูชาพระภูมิ
ยัสสามุสสะระเณนาปิ อันตะลิกเขปิปาณิโน ปะติฎฐะมะธิคัจฉันติ ภูมิยังวิยะ สัพพะทา สัพพูปัททะวะชาลัมหา ยักขะโจราทิสัมภะวา คะณะนาณะจะ มุตตานัง ปะริตตันตัม ภะณามะเหฯ
คาถาบูชาพระภูมิ(อีกบทหนึ่ง)
ยัสสานุภาวะโต ยักขา เนวะ ทัสเสนติ ภิงสะนัง ยัมหิ เจวานุยุญชันโต รัตตินทิวะ มะตันทิโต สุขัง สุปะติ สุตโต จะ ปาปัง กิญจิ นะ ปัสสะติ เอวะมาทิ คุณูปเปตัง ปะริตตันตัม ภะณามะเหฯ
ถ้าท่านมีศาลพระภูมิตั้งอยู่ประจำบ้านใช้คาถาบูชาทุกๆวัน จะเกิดสิริมงคลและบันดาลโชคลาภ หากบูชาให้ครบตามกำลังวันได้ก็จะเป็นการดียิ่งขึ้นไปอีก (หากมีเวลาน้อยสวดวันละ 1 จบ หรือครั้งละ 1 จบก็ได้) พร้อมดอกไม้หรือพวงมาลัยสดและธูปเทียนเป็นประจำก็จะทำให้บังเกิดผลดี มีความสุขความเจริญตลอดไป
วันอาทิตย์ สวด 6 จบ
วันจันทร์ สวด 15 จบ
วันอังคาร สวด 8 จบ
วันพุธ สวด 17 จบ
วันพฤหัสบดี สวด 19 จบ
วันศุกร์ สวด 21 จบ
วันเสาร์ สวด 10 จบ
คำถวายเครื่องสังเวยพระภูมิ
นะโม เม ชะยะมังคะลัง ภูมิเทวานัง สักการะวันทะนัง สูปะพะยัญชะนะสัมปันนัง โภชะนานัง สาลีนัง สะปะริวารัง อุทะกัง วะรัง อาคัจฉันตุ ปะริภุญชันตุ สัพพะทา หิตายะ สุขายะ สันติเทวา มะหิทธิกา เตปิ ตุมเห อะนุรักขันตุ อาโรคะเยนะ สุเขนะ จะ .
การสักการบูชาพระภูมิ ไม่ควรใช้เครื่องสักการบูชาเดิมๆซ้ำกันตลอดไป ควรจัดหมุนเวียนเปลี่ยนไปในแต่ละเดือนตามกำหนด ถูกต้องตามประสงค์จะเสริมสิริมงคลเกิดลาภผลพ้นภัยพิบัติ มีแต่โชคลาภนานาประการ
เดือนอ้าย เดือนยี่
เจ้ากรุงพาลี กลายเพศเป็นนาคราช ของคาวทั้งหลายให้นำมาใช้สักการบูชา จะมีเกียรติยศและชื่อเสียงเลื่องลือไกล
เดือน 3 เดือน 4
เจ้ากรุงพาลี กลายเพศเป็นครุฑ ของสดของคาว กุ้งพล่า ปลายำ เป็นสิ่งสังเวยสักการบูชา บันดาลโชคลาภ โทษภัยจะหนีไกลห่าง มีแต่ความสุขสำราญ
เดือน 5 เดือน 6
เจ้ากรุงพาลี กลายเพศเป็นยักษ์ มีความดุร้าย ควรมีภักษาหารของสดของคาว กุ้งพล่า ปลายำ เนื้อหมู เนื้อวัวหรืออื่นๆที่เป็นของสดของคาว ก็จะเป็นที่พอใจของท่านใช้ผ้าแดงปูศาล
เดือน 7 เดือน 8
เจ้ากรุงพาลี กลายเพศเป็นพราหมณ์ร่างงาม งดเนื้อสัตว์และของคาวสารพัด ใช้ผ้าขาวปูศาล เครื่องสังเวยมังสวิรัติ
เดือน 9 เดือน 10
เจ้ากรุงพาลี กลายเพศเป็นราชสีห์ ชอบของสดของคาว เครื่องสังเวยคล้ายเดือน 5 เดือน 6 ใช้ผ้าเหลืองปูศาล จะเกิดลาภผลเหลือประมาณตามความต้องการทุกอย่าง
เดือน 11 เดือน 12
เจ้ากรุงพาลี กลายเพศเป็นช้าง ต้องมีหญ้าแพรก หญ้าปล้องอย่างละ 7 ใช้ผ้าดำปูศาล จะเกิดลาภผลสวัสดี ห้ามของคาว
(ดูเดือนจากปฏิทินของแต่ละปี)
คาถาลาเครื่องสังเวยพระภูมิ
อายันตุ โภนโต อิธะ ทานะสีละ เนกขัมมะปัญญา สะหะ
วิริยะ ขันติ สัจจะ อธิษฐานะ เมตตุเปกขายุทธายะโว ทิสสา วินะติ อะเสสะโต.
คาถาขอพรพระภูมิ
สิโรเม ขอเดชะพระภูมิเทวารักษาที่รับพระพรจากเจ้ากรุงพาลีมา ให้วัฒนาถาวรสิ่งสุข แด่(ระบุชื่อผู้ขอ) ให้มั่งมีเงินทองและทรัพย์พัสดุข้าวของเนื่องนอง ทั้งพร้อมพงศ์เผ่าบริวาร บุตรหลานเหลนลื้อบันลือ สาธุชนซร้องสรรเสริญ โสตถิ ชัยยะ ภะวันตุเม
ศาลพระภูมิและศาลเจ้าที่ที่ถอนแล้ว หรือที่ชำรุดแตกหัก เก่านาน รวมทั้งตุ๊กตาตัวแทนพระชัยมงคล ตา-ยาย คนรับใช้ นางรำ ช้างม้า มักจะนำไปไว้ที่วัด หรือทิ้งไว้ตามข้างทางแยก
การบูชาศาลพระภูมิและศาลเจ้าที่
การไหว้ศาลพระภูมิ…….ใช้ธูป 9 ดอก เทียน ดอกไม้ พวงมาลัย เครื่องสังเวย
การไหว้ศาลเจ้าที่…………ใช้ธูป 7 ดอก เทียน ดอกไม้ พวงมาลัย เครื่องเซ่นสังเวยอย่างน้อยปีละครั้ง
หมายเหตุ : การตั้งศาลพระภูมิ ศาลเจ้าที่ เป็นความเชื่อของแต่ละบุคคล ควรศึกษาเพิ่ม หรือต้องปรึกษาผู้รู้ พราหมณ์ ผู้ประกอบพิธี เพื่อให้ครอบครัวอยู่ดีมีสุข มีโชคลาภเงินทอง เจริญรุ่งเรืองในหน้าที่การงานอาชีพ
เจตนา : หากคิดตั้งศาลพระภูมิ ศาลเจ้าที่ หรือมีแล้ว…การดูแลและสักการะด้วยธูปเทียน ดอกไม้ พวงมาลัยและเครื่องสังเวย อีกมุมมองหนึ่งบนความเชื่อและศรัทธาที่น่านำไปใช้
